De Geschiedenis van Oss door Meester Henk, De moord op Wachtmeester Gerard Hoekman

Oss werd in de nacht van 26 op 27 maart 1893 opgeschrikt door de moord op wachtmeester van de marechaussee Gerard Hoekman. De moord werd uitgevoerd door Janus van Gelder, afkomstig uit Alem, een oud KNIL-soldaat die gevochten had in Oost-Indië, maar na zijn diensttijd in Oss beland was. Hij werd bij Jurgens afgewezen voor een baan als kuiper. Van Gelder was al eerder aangeklaagd wegens illegaal stropen en mishandeling en werd verdacht van een aanslag op opzichter De Bruin van Jurgens. Samen met Antoon van Berkum en Piet en Cis de Bie wachtte hij op de Eikenboomgaard Gerard Hoekman op, gewapend met een dubbelloops jachtgeweer. Tot tweemaal toe vuurde hij hagelkogels af op Hoekman, die na het eerste schot nog wel kon terugschieten en Van Gelder licht verwondde aan het been. Van Gelder kreeg levenslang, maar kreeg in 1923 gratie van Koningin Wilhelmina.

Waarom werd Hoekman vermoord? In Oss had je veldwachters en marechaussees. De veldwachters waren veelal afkomstig uit Brabant en katholiek. De marechaussees daarentegen waren protestant en kwamen vaak uit Zeeland of Holland, wat hen niet erg geliefd maakte in Oss. Toen Hoekman in Oss aangesteld werd als wachtcommandant van de marechaussee wilde hij een eind maken aan de reeks diefstallen in Oss. Ook wilde hij een ‘cold case’ oplossen: de moord in 1880 op Jan van den Heuvel. Volgens hardnekkige geruchten in Oss was Martinus van Berkum, bijgenaamd ‘de Baron’ hieraan schuldig. Hierover heeft Hoekman van Berkum nogmaals aan de tand gevoeld. Ook bij de vervolging van mishandelingen door Van Berkum en zijn zoons Frans, Jo en Toon bleef Hoekman deze familie lastigvallen. Van Berkum werd in Oss gevreesd om zijn gewelddadigheid, maar hierdoor liet Hoekman zich niet intimideren. Zo viel hij samen met zijn brigade een aantal keren met geladen geweren het bierhuis van Van Berkum binnen om verdachten te arresteren. De Baron moet hem als bedreiging hebben gezien en dat zal de reden geweest zijn voor het moordcomplot.

Na de moord op Gerard Hoekman bleef zijn vrouw met vijf kleine kinderen achter. Koningin-Regentes Emma gaf haar een toelage van f 100,- en zijn collega’s en andere medestanders brachten f 1617,64 op. Zijn collega’s richtten een gedenkteken voor hem op op de protestantse begraafplaats met de volgende tekst: ‘GEERARD HOEKMAN, geboren te Goes, den 6n September 1848 werd op den 26n Maart 1893 te Oss, als Wachtmeester te Paard der Koninklijke Marechaussee, laaghartig vermoord. Hij was een trouw Dienaar en viel als slachtoffer van zijn plicht. Zijne kameraden schonken hem deze Rustplaats’.